Podobnie jak w przypadku każdego innego procesu zapalnego, organizm reaguje wzmożonym ukrwieniem (przekrwieniem). Naczynia krwionośne doprowadzające rozszerzają się. Przekrwienie może przejść w ostre lub przewlekłe zapalenie miazgi. Ząb dotknięty ostrym zapaleniem miazgi jest nadmiernie wrażliwy na bodźce termiczne. Wystarczy chłodne powietrze, by wywołać ból. W przypadku ostrego surowiczego zapalenia miazgi wskutek rozszerzenia się naczyń włosowatych dochodzi do uwalniania granulocytów i surowicy. Jeżeli uaktywnią się enzymy rozkładające białka powstaje ropa, która przy ostrym ropnym zapaleniu miazgi przyczynia się do powstania ostrego bólu.

Przewlekłe zapalenie miazgi przebiega natomiast całkowicie bezobjawowo. Rozwija się ono najczęściej w następstwie próchnicy. W miazdze w celu obrony organizmu przed zapaleniem gromadzą się białe krwinki (leukocyty). W wyniku działania bakterii naczynia krwionośne miazgi stają się bardziej przepuszczalne dla surowicy (surowicze zapalenie miazgi) i wzrasta liczba komórek zwalczających stan zapalny (np. limfocytów). Bakterie nasilają stan zapalny. Dochodzą do tego tworzące ropę granulocyty; ból nasila się jeszcze bardziej.

W przypadku odwracalnego ostrego zapalenia miazgi ząb reaguje na słodkie pokarmy, zimno i ciepło. Ból trwa krótko. Test żywotności daje wynik pozytywny. Jeżeli uda się usunąć próchnicę bez naruszenia miazgi, ząb nie wykazuje później objawów zapalenia. Możliwe jest zachowanie żywotności miazgi. Takie ostre zapalenie miazgi jest więc odwracalne.

W przypadku nieodwracalnego zapalenia miazgi, które może przyjąć formę zarówno ostrą jak i przewlekłą, ząb powoduje stały ból. Zębina jest po samą komorę zęba zniszczona i dotknięta próchnicą. Ból utrzymuje się także po usunięciu zmian próchnicowych oraz założeniu środka leczniczego. Do nadwrażliwości na dotyk i na zagryzanie dochodzi jeszcze zmniejszona reakcja lub całkowity brak reakcji w teście żywotności. Uszkodzonej miazgi nie można już przywrócić do pierwotnego, zdrowego stanu; choroba jest nieodwracalna.

Utrata żywotności miazgi prowadzi do martwicy miazgi, która w pierwszym stadium ma przebieg bezobjawowy. Stan ten może zostać spowodowany infekcją bakteryjną, jak na przykład w przypadku zgorzeli, lub powstać w wyniku urazu bez udziału bakterii. Jeżeli infekcja dotrze poprzez otwór wierzchołkowy do kości szczęki, dochodzi do ostrego lub przewlekłego zapalenia tkanek okołowierzchołkowych. Diagnozę stawia się na podstawie negatywnego wyniku testu żywotności. Leczenie polega na trepanacji, a następnie opracowaniu i wypełnieniu kanałów.

Jeżeli choroba nie będzie leczona, beztlenowe bakterie gnilne rozkładają martwą tkankę i powstaje zgorzel. Bakterie gnilne wytwarzają gazy. Gazy uciskają na ząb, co powoduje silny ból. Trepanacja zęba w wielu przypadkach łagodzi ból, ponieważ umożliwia ujście gazów gnilnych, ropy i wydzieliny. Kanały korzeniowe są obficie skażone przez bakterie, czego symptomem jest gnilny zapach i smak. W przypadku zgorzeli miazgi test żywotności miazgi daje wynik negatywny. Jeżeli ząb staje się wrażliwy na opukiwanie, oznacza to że bakterie dotarły poprzez otwór wierzchołkowy do kości szczęki. Organizm próbuje się bronić, tworząc tkankę obronną, ziarniniak okołowierzchołkowy. Na zdjęciu rentgenowskim widoczny jest on jako ciemna plama w okolicy wierzchołka. W niektórych przypadkach może z czasem dochodzić do powstania torbieli lub ropnia.

Przewlekłe zapalenie tkanek okołowierzchołkowych ma często przebieg bezbolesny. Leczenie nieodwracalnego zapalenia miazgi i zgorzeli miazgi polega na usunięciu (ekstyrpacji) powodującej ból, zainfekowanej lub martwej miazgi i wypełnieniu kanałów korzeniowych pastami i ćwiekami gutaperkowymi, które uniemożliwiają przedostawanie się bakterii i są dobrze tolerowane przez organizm.